ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΑΤΙΑ

  Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το τριήμερο 19-21 Νοεμβρίου 2021 το 12ο Συνέδριο της Ένωσης για την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες και την Τεχνολογία(ΕΝΕΦΕΤ).Το συνέδριο έλαβε χώρα στο Μέγαρο της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας με τη συμμετοχή καθηγητών, επιστημόνων,ερευνητών και φοιτητών απ'την Ελλάδα και το εξωτερικό.  Οι δύο κεντρικές ομιλίες έγιναν από την καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Sibel Erduran και τον καθηγητή στο Europa Universitat Flensburg Δρ Peter Heering.Η καθηγήτρια ανέδειξε τη σημασία των Φυσικών Επιστημών καθώς και το ρόλο των επιστημονικών πρακτικών ειδικά στη Μέση Εκπαίδευση για τη διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενων μαθητών.Ο Δρ Heering ,σε μια ομιλία που ενθουσίασε το κοινό,μίλησε για τη σημασία της αφήγησης ιστοριών (story telling)  στην εκπαίδευση των Φυσικών Επιστημών.Σύμφωνα με τον καθηγητή,η φύση της επιστήμης είναι δυνατό να προσεγγιστεί μέσω της ιστορικής αφήγησης σε μια προσπάθεια σύνδεσης του εκάστοτε αντικειμένου του μαθήματος με ...

    Στο πρόγραμμα Μανχάταν συμμετείχαν πολλοί σπουδαίοι φυσικοί που αργότερα βραβεύτηκαν με Νόμπελ και  έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις στη Φυσική κυρίως στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Οπενχάιμερ,Μπέτε,Φάινμαν,Τέλερ είναι από τα πιο γνωστά ονόματα φυσικών που εργάστηκαν στο Λος Άλαμος και με το έργο τους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση του προγράμματος αλλά και στην εν γένει εξέλιξη της θεωρητικής και πειραματικής φυσικής.   Ο Joseph Rotblat ,αν και λιγότερο γνωστός στο ευρύ κοινό, συμμετείχε ενεργά στο πρόγραμμα Μανχάταν ,παραιτήθηκε για λόγους ηθικής τάξης από αυτό και κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης. Ο Sir Joseph Rotblat υπήρξε πυρηνικός φυσικός αλλά και ένθερμος ειρηνιστής.Παρά το ότι θεωρήθηκε «όχι και τόσο γνωστός φυσικός» από κάποιες εφημερίδες η ιστορία του και η προσφορά του είναι γνωστές σε πολλούς επιστήμονες και επισήμους σε πολλές χώρες του κόσμου.   Γεννήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1908 ως ένα από τα επτά παιδιά δύο Εβραίων της Βαρσοβίας.Παρ...

  Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε το βασικό λόγο για τον οποίο η ανάπτυξη ενός προγράμματος κατασκευής ατομικής βόμβας ήταν ειλημμένη πολιτική επιλογή.Τα αποτελέσματα της πυρηνικής φυσικής έδειχναν πως η κατασκευή μιας τέτοιας βόμβας ήταν εφικτή.Το μεγαλύτερο πρόγραμμα κατασκευής της ατομικής βόμβας έλαβε χώρα στις ΗΠΑ και έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «πρόγραμμα Μανχάταν»( Manhattan Project ).   Για την έναρξη του προγράμματος έπαιξαν ρόλο δύο καθοριστικά γεγονότα:Η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου του 1941 και η ακολουθούμενη είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο από τη μία και η αναφορά της βρετανικής επιτροπής MAUD  από την άλλη.   Από τον Οκτώβριο του 1941 το αμερικανικό πρόγραμμα κατασκευής της βόμβας αφομοίωσε το αντίστοιχο βρετανικό κυρίως για λόγους κόστους αφού το συνολικό ύψος των απαιτούμενων δαπανών έφτανε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια που σε σημερινά χρήματα υπολογίζεται γύρω στα 25 δισεκατομμύρια δολάρια.Άλλωστε το χαρακτηριστικό ...

  Εμπειριοκριτικισμός Ο εμπειριοκριτικισμός αποτελεί   γνωσιολογικό σύστημα που αναπτύχθηκε προς το τέλος του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου και θεωρεί ότι η εμπειρία-το αίσθημα- είναι αυτή που μπορεί να οδηγήσει σε αληθινή γνώση.Τα μεταφυσικά και υπερφυσικά στοιχεία θεωρούνται περιττές έννοιες ακόμα και αν μπορεί να έχουν ευκαιριακά κάποια ωφελιμιστική αξία   Σχετικά με τη φύση,ο εμπειριοκριτικισμός προτείνει ότι δε μπορεί να υπάρξει γνώση χωρίς «είναι» και «είναι» χωρίς γνώση.Προεκτείνοντας αυτό το συλλογισμό ο εμπειριοκριτικισμός θεωρεί ότι το αντικείμενο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς υποκείμενο ,ενώ οι νόμοι της φύσης δεν είναι παρά μορφές της ανθρώπινης συνείδησης χωρίς να έχουν αντικειμενική υπόσταση.Αντικειμενική αλήθεια ,επομένως,δεν υπάρχει και άρα η επιστήμη δε μπορεί να απαντά σε οντολογικά προβλήματα που ανήκουν στη Μεταφυσική αλλά σε προβλήματα εντός συγκεκριμένου πλαισίου όπου πραγματοποιούνται η παρατήρηση και το πείραμα.   Εκπρόσωποι του εμπ...

 Δελτίο καιρού   Ας υποθέσουμε ότι σήμερα ανακοινώνεται ότι τα μεσάνυχτα θα βρέχει καταρρακτωδώς στην Αθήνα και η θερμοκρασία θα πέσει στους 15 βαθμούς Κελσίου.(ξέρουμε πολλούς που θα το ήθελαν πολύ ).  Ποια είναι η πιθανότητα 96 ώρες μετά να έχει ηλιοφάνεια; (Προτείνεται το πρόβλημα να λυθεί χωρίς χρήση πολύπλοκων εξισώσεων από τη θεωρία πιθανοτήτων ) Μεταφερόμαστε νοητά σε πιο υποφερτές καιρικές συνθήκες

  Ο Michael Faraday (1791-1867) ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που διεξήγαγαν πειράματα ηλεκτρομαγνητισμού .   Χρησιμοποιώντας πειραματική διάταξη που αποτελούνταν από   ευθύγραμμο ρευματοφόρο σύρμα και μια μαγνητική ράβδο απέδειξε ότι η ράβδος μπορούσε να περιστραφεί όταν ο αγωγός διαρρεόταν από ρεύμα. Έφτασε, έτσι, στο συμπέρασμα, όπως και ο Έρστεντ, ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ ηλεκτρισμού και μαγνητισμού. Ανακάλυψε, λοιπόν, το φαινόμενο της μαγνητικής περιστροφής ενώ η διάταξη που χρησιμοποίησε ήταν ένας πρώιμος ηλεκτροκινητήρας. Michael Faraday(1791-1867),Άγγλος αυτοδίδακτος σπουδαίος πειραματικός   Σε επόμενο πείραμα, ο Φάραντεϊ ανακάλυψε το φαινόμενο της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής. Τοποθέτησε μια μεταλλική ράβδο από μαλακό σίδηρο   μέσα σε μαγνητικό πεδίο και αυτή άρχισε να συμπεριφέρεται ως μαγνήτης.(αν και παροδικός).Το γαλβανόμετρο με το οποίο είχε συνδέσει το πηνίο εντός του οποίου τοποθετήθηκε η ράβδος κατέγραψε ένταση ηλεκτρικού ρεύματος...

    Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη πάντες άνθρωποι φύσει του ειδέναι ορέγονται.Αυτή η έμφυτη ανάγκη των ανθρώπων αποτελεί ίσως το ισχυρότερο και ευγενέστερο κίνητρο για την ανακάλυψη,την παραγωγή και τη διάδοση νέας γνώσης.Η μελέτη του διαστήματος και η αναζήτηση εξωγήινης   ζωής   απασχόλησε ,έτσι,τους ανθρώπους και ,ως θέμα που ενεργοποιεί τη φαντασία,κέντρισε συγγραφείς,φιλοσόφους και εντέλει την επιστημονική κοινότητα να δώσει απαντήσεις σε όσα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν.   Ο προϋπολογισμός της NASA ήταν για το έτος 2020 ένα ποσό γύρω στα 22.6 δις δολάρια.Ο αντίστοιχος της ESA ήταν περίπου 6,49 δις δολάρια.Το -πολλές φορές- ειλικρινές ερώτημα είναι για ποιον λόγο ο αμερικανός ή ο ευρωπαίος φορολογούμενος να χρηματοδοτεί τις συγκεκριμένες υπηρεσίες από τη στιγμή που δεν έχει κάποιο άμεσο πρακτικό όφελος.Σ’αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σ’αυτό το ερώτημα.   Καταρχάς,η επένδυση στη γνώση είναι μια επένδυση που αργά ή γρήγορα αποδίδ...

    Στις ΗΠΑ η άσκηση πολιτικής για θέματα επιστήμης και τεχνολογίας αποτελεί αρμοδιότητα διάφορων οργανισμών της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης.Βασικοί θεσμοί επιστημονικής και τεχνολογικής πολιτικής βρίσκονται στην αρμοδιότητα του ίδιου του Προέδρου των ΗΠΑ αλλά και στα νομοθετικά σώματα.Παράλληλα,υπάρχουν θεσμοί που δρουν ανεξάρτητα από τη νομοθετική ή εκτελεστική εξουσία,τα λεγόμενα λόμπυ,που κατευθύνουν την έρευνα σε συγκεκριμένους,οικονομικά αξιοποιήσιμους,τομείς.Τα κονδύλια για έρευνα και ανάπτυξη κατευθύνονται σε στρατιωτικούς ή σε πολιτικούς(κοινωνικούς)σκοπούς.Διάφορες κρατικές υπηρεσίες(π.χ ΝΑ SA ),ακόμα,χρηματοδοτούν δικές τους έρευνες υπό την εποπτεία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης ενώ άλλοι οργανισμοί( DARPA ) συμμετέχουν στη χρηματοδότηση εξωτερικών προγραμμάτων με στόχο να διεξάγουν τη δική τους έρευνα.   Στην Ελλάδα ο κύριος φορέας άσκησης επιστημονικής και τεχνολογικής πολιτικής είναι η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας που υπάγεται στο Υπουργείο Ανά...

      Υπάρχουν κατά βάση δύο κριτήρια διαχωρισμού βασικής και εφαρμοσμένης επιστήμης και τεχνολογίας.Το πρώτο κριτήριο αφορά στο κίνητρο για τη διεξαγωγή της έρευνας ,ενώ το δεύτερο στο αν το αποτέλεσμα της έρευνας δίνει κάποια άμεσα πρακτικά αποτελέσματα ή όχι.     Ας δούμε κάποια παραδείγματα θεμελιώδους (βασικής) έρευνας:Καταρχάς,θεμελιώδης μπορεί να θεωρηθεί όλη η έρευνα που έγινε στις αρχές του 20ού αιώνα και οδήγησε στην Κβαντομηχανική και στη Σχετικότητα.Οι επιστήμονες εκείνης της περιόδου διακατέχονταν από μια αγνή περιέργεια και έναν ενθουσιασμό μπροστά στο νέο πεδίο που ανοιγόταν,στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους πρωτοπόρους επιστήμονες που ασχολούνται με τη βασική έρευνα.Παράλληλα,εκείνη την περίοδο η πρακτική χρησιμότητα τόσο της Κβαντομηχανικής όσο και της Σχετικότητας δεν ήταν εμφανής.Αυτό βέβαια συνέβη   πολύ αργότερα αφού είναι γνωστό ,πλέον,ότι ,για παράδειγμα, το GPS (στα μέσα της δεκαετίας του 1990 έγινε εμπορικό προϊόν) βασίζεται σε μι...

    Σύμφωνα με το μοντέλο διάχυσης   η διαδικασία της εκλαΐκευσης της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει μονόδρομη ροή.Πρόκειται,δηλαδή,για μια διαδικασία που αρχίζει από τους επιστήμονες και στοχεύει στο ευρύ κοινό με έναν γραμμικό και προκαθορισμένο τρόπο.Από τη μία πλευρά το ρόλο του πομπού έχουν οι ειδικοί και από την άλλη στο ευρύ κοινό αποδίδεται ο ρόλος του –παθητικού-δέκτη.Με τον ίδιο τρόπο στο μοντέλο ελλείμματος το ευρύ κοινό θεωρείται επιστημονικά αγράμματο κι έτσι-εκτός των άλλων-ανήμπορο να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε αλληλεπίδραση κατά τη διαδικασία της επικοινωνίας της επιστήμης.   Εδώ ακριβώς τίθεται ,επομένως,και η υποκειμενικότητα της εκλαΐκευσης της επιστήμης.Παρά τους ισχυρισμούς των δύο κυρίαρχων μοντέλων ,η βασική κριτική που γίνεται είναι ότι ούτε η επιστημονική κοινότητα είναι μια ενιαία οντότητα με εντελώς παγιωμένες και ομοιογενείς αντιλήψεις ούτε το κοινό είναι αδιαίρετο ,ομοιογενές και κοινωνικά ενιαίο.Βασικό στοιχείο που συντελεί στην ...